Trong những năm gần đây, khái niệm “học tốt” ngày càng được nhắc đến nhiều hơn trong các hội thảo giáo dục, thay thế dần cho tiêu chí “học giỏi” vốn đã trở thành thước đo quen thuộc của thành tích học đường. Sự chuyển dịch này không chỉ phản ánh thay đổi về tư duy sư phạm, mà còn đặt ra câu hỏi sâu sắc hơn cho các bậc phụ huynh: Điều gì thực sự tạo nên một đứa trẻ học tốt và gia đình đóng vai trò gì trong hành trình ấy?
“Học giỏi” là kết quả và “Học tốt” là năng lực bền vững
Trong khi “học giỏi” thường được gắn liền với điểm số cao, giải thưởng và sự vượt trội so với mặt bằng chung, thì “học tốt” lại phản ánh một hệ thống kỹ năng nền tảng sâu hơn: khả năng tự học, tư duy phản biện, tính kiên trì và nội lực học tập. Một đứa trẻ học tốt có thể không luôn đạt điểm cao, nhưng có khả năng học hỏi độc lập, điều chỉnh chiến lược học tập, và duy trì động lực lâu dài.
Sự khác biệt này là thiết yếu trong bối cảnh thế giới thay đổi nhanh chóng, nơi kiến thức lỗi thời chỉ sau vài năm và kỹ năng tự học trở thành điều kiện sống còn của người trưởng thành. Nếu “học giỏi” là một đích đến ngắn hạn, thì “học tốt” chính là năng lực để đi đường dài.
Gia đình: hệ sinh thái đầu tiên hình thành thói quen học tập
Nhiều nghiên cứu giáo dục đã chỉ ra: môi trường gia đình đóng vai trò then chốt trong việc hình thành thái độ học tập của trẻ. Không chỉ là nơi cung cấp điều kiện vật chất hay thời gian học, gia đình còn là “trường học đầu tiên” nơi trẻ quan sát, mô phỏng, và hấp thụ cách người lớn đối diện với tri thức, với thất bại, với sự thay đổi.
Trẻ em lớn lên trong một gia đình mà việc học được nhìn nhận như một hành trình chứ không phải nghĩa vụ sẽ hình thành một hệ quy chiếu khác biệt. Các em có xu hướng học với tinh thần khám phá, thay vì áp lực phải đạt chuẩn. Ngược lại, trong những gia đình thường xuyên nhấn mạnh thành tích, so sánh, hoặc đưa ra các hình phạt liên quan đến điểm số, trẻ dễ hình thành nỗi sợ sai và học trong tâm thế đối phó.
Kỳ vọng ngầm và sự can thiệp quá mức
Một trong những điều đáng chú ý là: không phải mọi sự hỗ trợ của phụ huynh đều mang lại hiệu quả tích cực. Khi phụ huynh can thiệp quá sâu vào việc học từ chọn lớp, kèm bài, cho đến kiểm soát chi tiết từng điểm số – trẻ dễ đánh mất khả năng tự quản lý việc học và dần phụ thuộc vào người lớn.
Tệ hơn, khi những kỳ vọng không lời như mong muốn con phải nổi bật, đạt chuẩn, giỏi như “con nhà người ta” – lặp lại đủ nhiều, trẻ sẽ dần học vì áp lực và đánh mất mối quan hệ lành mạnh với việc học.
Không ít học sinh giỏi ở trường nhưng lại rơi vào khủng hoảng động lực khi bước vào bậc học cao hơn, nơi không còn ai theo sát, và hệ thống đánh giá dựa nhiều hơn vào năng lực nội tại.
Làm thế nào để phụ huynh thực sự đồng hành?
Thay vì giám sát con học, phụ huynh cần chuyển vai trò từ “người kiểm tra” sang “người hỗ trợ”: tạo điều kiện, duy trì thói quen, gợi mở câu hỏi, và phản hồi đúng cách.
Một vài hành động nhỏ có thể tạo ra khác biệt lớn:
- Thay vì hỏi “Con được mấy điểm?”, hãy thử: “Con cảm thấy phần nào trong bài là khó nhất?”
- Thay vì nhắc “Con học bài chưa?”, hãy thử: “Con muốn bắt đầu học vào lúc nào thì hiệu quả nhất?”
Những chuyển đổi này giúp trẻ cảm nhận được sự tin tưởng, được dẫn dắt chứ không bị điều khiển, và từng bước xây dựng ý thức học tập của riêng mình.
Hợp tác cùng nhà trường: từ trao đổi thành phối hợp
Việc đồng hành hiệu quả cũng đòi hỏi một mối quan hệ cởi mở giữa gia đình và nhà trường. Thay vì chỉ nhận báo cáo kết quả học tập hay phản hồi khi có vấn đề, phụ huynh nên chủ động kết nối để hiểu hơn về năng lực thật sự, điểm mạnh – điểm yếu của con.
Khi giáo viên và phụ huynh cùng nhìn về một hướng, trẻ sẽ cảm nhận rõ ràng hơn sự thống nhất trong định hướng học tập – thay vì bị kéo về hai phía đối lập giữa “ở nhà” và “ở lớp”.
Trẻ học tốt khi người lớn biết học
Một đứa trẻ học tốt không đơn thuần vì con giỏi, mà vì con được nuôi dưỡng trong một môi trường mà người lớn cũng đang học mỗi ngày: học cách lắng nghe, học cách điều chỉnh, học cách làm cha mẹ tốt hơn.
Trong kỷ nguyên mà kiến thức có thể tra cứu dễ dàng, điều khó hơn chính là duy trì cảm hứng học hỏi và khả năng tự dẫn dắt bản thân. Và đó là điều mà mỗi gia đình có thể gieo mầm – bắt đầu từ thái độ, thói quen, và sự hiện diện tử tế trong hành trình học tập của con.
