Khi trẻ không chịu học, phản ứng quen thuộc của nhiều cha mẹ là nhắc nhở, la rầy hoặc ép buộc. Nhưng càng ép, trẻ càng chống đối. Càng nhắc, trẻ càng tìm cách né tránh. Vấn đề không chỉ là việc trẻ “không học”, mà là cha mẹ chưa thật sự hiểu điều gì đang diễn ra bên trong con.
Trẻ không muốn học – không phải lỗi cá nhân, mà là tín hiệu của một văn hoá
Chúng ta thường gán nhãn “lười biếng”, “thiếu trách nhiệm” cho trẻ. Ít ai đặt câu hỏi: phải chăng môi trường giáo dục, văn hoá gia đình, hay chính cách người lớn truyền đạt đã khiến việc học trở nên vô nghĩa trong mắt con?
- Một xã hội xem “ngoan” là “biết vâng lời” sẽ làm thui chột sự tò mò.
- Một gia đình coi “điểm số” là thước đo giá trị sẽ khiến trẻ học vì sợ hãi.
- Một đứa trẻ thấy người lớn mệt mỏi với công việc sẽ không hiểu lý do để học hăng say.
Trẻ sinh ra không lười học. Trẻ chỉ từ chối học khi người lớn đánh mất khả năng làm cho việc học trở nên đáng sống.
Ép học – cái bẫy của sự dễ dãi
Ép buộc có thể mang lại kết quả tạm thời: trẻ làm bài, đi học, thuộc bài. Nhưng cái giá là động lực nội tại bị bào mòn, cảm xúc với việc học bị gắn liền với áp lực và mệt mỏi.
Chúng ta có thể tạo ra những học sinh đạt điểm cao, nhưng không biết học để làm gì. Biết làm đúng, nhưng không biết tự hỏi. Biết vâng lời, nhưng không biết hiểu mình.
Một nền giáo dục lý tưởng không phải nơi tất cả đều học, mà là nơi mỗi người được khơi dậy mong muốn học, được hiểu lý do vì sao mình học, và học vì chính mình.
Cảm xúc – nền đất của việc học
Khi trẻ từ chối học, có thể đó là dấu hiệu của một môi trường cảm xúc đã cạn kiệt. Mệt mỏi không nằm ở kiến thức, mà ở không khí gia đình, nơi mà áp lực nhiều hơn lắng nghe, nơi những bữa cơm vội vàng thay cho kết nối, nơi mỗi bài kiểm tra như một bản án.
Nếu việc học là một hạt mầm, thì cảm xúc là đất nuôi dưỡng. Không ai gieo mầm trong đá sỏi mà mong cây xanh tươi.
Muốn hiểu con, người lớn cần học lại chính mình
Câu hỏi không nên là: “Sao con không chịu học?”, mà là:
- “Tôi đang học được gì từ cách con phản ứng?”
- “Tôi có đang lặp lại cách cha mẹ tôi từng cư xử với tôi?”
- “Tôi xem việc học của con là hành trình của con, hay là giấc mơ còn dang dở của chính mình?”
Hiểu không phải để sửa chữa, mà để dừng lại và thấy rõ điều gì thực sự đang vận hành bên trong. Đó có thể không phải là đứa trẻ, mà là những ký ức chưa lành của người lớn.
Học để hiểu mình – không phải để vượt người khác
Nếu học để đạt điểm cao, trẻ sẽ học để làm hài lòng. Nếu học để vào trường tốt, trẻ sẽ học vì mục tiêu ngắn hạn. Nhưng nếu học để hiểu chính mình và thế giới, trẻ sẽ học như một hành trình trưởng thành.
Hãy nói với trẻ – và với chính mình: “Con không học để hơn người khác. Con học để hiểu rõ chính mình hơn.”
Tái sinh giáo dục từ sự lắng nghe
Trong thời đại của máy móc và trí tuệ nhân tạo (AI), điều con người cần giữ lại nhất là sự thấu cảm. Trẻ không nhất thiết cần cha mẹ giỏi kiến thức, nhưng luôn cần một người lớn biết lắng nghe, không phán xét; biết đồng hành, không áp đặt.
Giáo dục là một hành trình song hành, không phải dẫn đầu. Và khởi đầu của hành trình ấy là một người lớn học lại cách hiểu một đứa trẻ.
Khi trẻ không muốn học, đừng hỏi: “Làm sao để con học lại?”, mà hãy tự hỏi: “Chúng ta đã đánh mất điều gì trong niềm ham học bẩm sinh của con?”
Bởi sự học sẽ trở lại khi đứa trẻ không còn phải học trong cô đơn.
Và bài học lớn nhất, có thể không nằm trong sách vở, mà là cách trở thành một con người toàn vẹn giữa thế giới nhiều biến động này.
