Khi việc học không còn là bổn phận mà là một phần của đời sống.
Trong nhiều gia đình, tồn tại một nghịch lý quen thuộc:
- Càng nhắc, trẻ càng làm ngơ.
- Càng lập kế hoạch, trẻ càng trì hoãn.
- Càng cố gắng kiểm soát, càng cảm thấy bất lực.
Chúng ta tự hỏi: “Làm sao để con tự học mà không cần ép buộc?”, nhưng có lẽ nên hỏi sâu hơn: “Ta đã khiến việc học trở thành điều gì trong mắt con?”
Khi học biến thành áp lực, trẻ sẽ chống lại bằng im lặng
Không phải đứa trẻ nào cũng phản ứng bằng lời. Nhiều em chọn cách… im lặng.
- Im lặng để né tránh.
- Im lặng như một cách phản kháng thụ động.
- Im lặng để rút lui khỏi cuộc đối thoại mà chúng thấy mình không được lắng nghe.
Việc từ chối học, đôi khi, không bắt nguồn từ thiếu ý thức mà từ việc người lớn đã nói quá nhiều và hỏi quá ít.
Trẻ không học hay không còn thấy việc học là dành cho mình?
Một đứa trẻ tự học không phải là đứa trẻ “giỏi”, mà là đứa trẻ từng có trải nghiệm gắn bó với việc học. Vì nó không bị kiểm tra, không bị gán nhãn, không bị dùng làm công cụ để so sánh.
Trẻ chỉ có thể tự học khi:
- Việc học liên quan đến chính mình.
- Mỗi kiến thức mở ra một phần của thế giới.
- Người lớn hiện diện, đồng hành nhưng không phán xét.
Còn nếu học chỉ để “thi tốt, vào trường tốt, có tương lai tốt” thì liệu chăng đó là giấc mơ của người lớn hay là ý muốn của trẻ em?
Kỷ luật không tạo nên tự do nếu thiếu lòng tin
Ta có thể dạy trẻ đủ kỹ năng: Lập kế hoạch, quản lý thời gian, dùng flashcard, viết nhật ký học tập… Nhưng nếu thiếu niềm tin rằng trẻ có thể tự bước đi, thì mọi thứ chỉ là công cụ kiểm soát được bọc trong lớp vỏ giáo dục.
Trẻ cần biết rằng:
- Mình được phép chậm, được quên, được vấp.
- Mình có quyền sửa sai mà không bị xấu hổ.
- Nỗ lực của mình được nhìn thấy chứ không chỉ bằng điểm số.
Một đứa trẻ muốn học là đứa trẻ được sống trong một môi trường mà sai lầm không bị trừng phạt, mà được xem là một phần của tiến trình học hỏi.
Khi học không bị tách rời khỏi đời sống
Nếu mọi khoảnh khắc trong ngày đều chia thành “giờ học” và “giờ chơi”, thì học sẽ luôn mang một vẻ ngoài gượng ép.
Nhưng nếu giữa lúc nấu ăn, ta hỏi:
- “Sao hành lại làm mình cay mắt?”
- “Nước sôi vì sao lại có bong bóng?”
- “Từ ‘boil’ trong tiếng Anh nghĩa là gì?”
Thì việc học không còn là cái gì tách biệt. Nó trở thành mạch sống nối giữa tò mò và trải nghiệm, giữa từ ngữ và thế giới, giữa người lớn và trẻ nhỏ.
Dạy con tự học là dạy chính mình buông bỏ vai trò “người kiểm soát”
Không ai có thể học thay ai. Không thời khóa biểu nào đủ chặt để thay cho cảm hứng. Không phần thưởng nào đủ lớn để thay thế động lực nội tại.
Ta chỉ có thể:
- Gợi mở, không áp đặt.
- Quan sát, không can thiệp mọi lúc.
- Trao quyền, nhưng không buông lơi.
Điều đó đòi hỏi một dạng trưởng thành đặc biệt: trưởng thành trong tư cách người đồng hành.
Câu hỏi sau cùng không phải là: “Con đã học chưa?”, mà là: “Việc học có còn ý nghĩa với con không?”.
Một đứa trẻ có thể đi học đầy đủ, làm bài đúng hạn nhưng không bao giờ thấy mình trong hành trình ấy. Và khi người lớn chỉ quan tâm đến “việc học” mà quên mất “đứa trẻ”, mọi nỗ lực giáo dục chỉ còn là hình thức.
Tự học không phải là khả năng sẵn có, mà là một điều kiện được gieo trồng – từ những mối quan hệ biết lắng nghe, từ sự tin cậy không điều kiện, và từ những cuộc trò chuyện không vội vàng.
